اعتدال یا التقاط...؟!
واژه اعتدال شعار اصلی دولت محترم یازدهم است . واژه ایی که درمعنای صحیح خود ، درقرآن کریم و روایات هم مورد تاکید قرارگرفته است شناخت و استفاده صحیح از آن ، رشد و تعالی فرد و جامعه را به دنبال دارد واستفاده نابجا وگاهی مغرضانه هم به همان میزان بخصوص درعرصه های اجتماعی و در ابعاد جامعه باعث خسارت های بعضا جبران ناپذیر می گردد
سوالی که در ذهن ایجاد می شود این است که حقیقت واژه اعتدال چیست و با چه معیاری سنجیده می شود؟ زیرا این واژه بسیار زیبا و جذاب ، ابزار توجیهی برای رفتار افراط و تفریط افراد مختلفی می شود که خود را میانه رو و معتدل معرفی می کنند . حتی جوامع نظر خود را ملاک تعیین میانه روی و تند روی می دانند.
دایره این مفهوم ،گسترده است لذا سعی میشود نکاتی مختصر ، در مورد این واژه ومفهوم آن بیان گردد.
1- واژه اعتدال در لغتنامه های فارسی به معنای : راست بودن ، دوری از انحراف و... است (برهم خوردن تعادل درکُشتی یعنی به سمت چپ و راست خودمنحرف شدن)
و درعربی این واژه با لفظ (قصد) آمده است . لفظ مقتصد مشتق از همین کلمه است و درقرآن به معنای میانه روی و نوعی انصاف و تعادل است.
2- نمونه تکوینی از اعتدال ، در فصول طبیعت بارها دیده می شود بطوریکه در بهار و پاییز ، اعتدال درسرما وگرما و طول شب و روز پدید می آید.
3- قرآن کریم با توصیه به اعتدال نمونه های متعدد آن را بیان می کند یک نمونه اعتدال درخلقت است (1) از منظر قرآن کریم ، خداوند عادل جهان را بر پایه تناسب آفریده و هر چیزی سرجای خودش قرارگرفته است رمزموفقیت انسان در رسیدن به کمال در زندگی و حتی امور شخصی ، اعتدال و تناسب با اجزای هستی است .نمونه دیگر ، اعتدال در تشریع است قرآن کریم همه ابعاد نیازهای انسان را درنظر می گیرد و کتابی قیّم و منزّه از هرگونه انحراف است همانطور که خود فرموده و حتی در جهاد هم از زیاده روی نهی می کند(2)
4- آنچه که زیاد بر آن تکیه می شود این است که همیشه سه حالت وجود دارد یک حالت ،افراط است درمقابل آن ، حالت تفریط قراردارد و حالت وسط مابین آن دو است . این مفهوم شبیه مفهوم ریاضی است مثل خطی که ابتدا و انتهایی دارد و یک وسط هم دارد که میانه است یا اینکه سه خط وجود دارد یکی سمت راست یکی وسط و یکی هم سمت چپ است و آن وسطی میانه یا اعتدال است شاید مفهوم چپ و راست سیاسی هم از همین جا گرفته شده باشد اما اگر دلبخواهی مجموعه ایی درست کرده و مثلا بین دو عدد پنج و چهارده ، عدد وسط را پیدا کنیم ممکن است عدد وسط پیدا شود ، اما دلیلی وجود ندارد که بین دو عدد پنج و چهارده را بسنجیم اینجا حد وسط ،قراردادی و به دست خودمان است بین عدد یک و سه ، حد وسط دو است اما بین عدد یک وصد ، دیگر عدد دو حد وسط و اعتدال نیست بلکه تفریط است اما اگر بین سه حالت رابطه تکوینی وجود داشت نه قراردادی ،حد وسطِ آن ،حقیقی است مثل انگشت های دست که پنج تاست و انگشت وسط ، حقیقتا وسط است و نمی توان انگشت دیگری را وسط دانست
مفهوم اعتدال ، دو طرف دارد که بین آنها رابطه طبیعی است نه قراردادی . ابتدا و انتهایش معلوم است و حد وسطش مشخص میشود . قرآن کریم می فرماید: و لا تجعل یدک مغلوله الی عنقک (3) ... نه حدصفر ، که هیچ چیزی به کسی ندهی سپس می فرماید: و لا تبسطها کل البسط ... نه اینکه هرچه داری بدهی . پس ابتدا و انتهایش معلوم است .حد وسط مشخص می شود و این حد وسط ، ارزش است.
لذا همیشه صرف اعتدال و وسط بودن ، فضیلت نیست . رعایت حد وسط به معنای کمیّت ، گمراه کننده و حتی خنده دار است . فرض کنید بگوییم دراسلام اختیار چهار همسر دایمی اجازه داده شده و ما بگوییم اعتدال را رعایت می کنیم و دو زن رامطلوب می دانیم! در حالیکه قرآن می فرماید: و ان خفتم الّا تعدلوه فواحده (4) اگر خوف دارید که نتوانید عدالت رابین آنها برقرارکنید یک زن کافی است
5- گاهی برای حل مشکلی ،حد وسطِ قراردادی درست می کنیم مثلا زید و عمر بر سر یک میلیون تومان که مال کدام است مشاجره دارند . برای ادعای خود سندی هم ندارند اینجا ابتدا و انتهای محل نزاع را در نظر میگیریم و حد وسط برایش درست می کنیم یعنی پول را نصف می کنیم این تاکتیک عقلانی است واقعیت با آن اثبات نمی شود اما مشکل دعوا رفع می شود بر این اساس ، اعتدال در اخلاق این است که وقتی مصلحت و مفسده را شناختیم برای بهره برداری بیشتر از همه مصالح و ضررکمتر ، حد وسط را رعایت می کنیم پس مرز اعتدال تاجایی است که با ارزشها مزاحمت نداشته باشد.تکیه بر اعتدال محض ، هنر و سعادت نیست اسلام هم چشم به آرمان ها و ایده آل ها دارد هم شرایط و امکانات واقعی جامعه ، و با در نظر گرفتن اینها جامعه را به سمت آرمان ها هدایت میکند و اّلا نه اعتدالِ تنها ما را سعادتمند میکند نه صرف تشخیص صحیح هدف ما را به آن می رساند.
6- افراد ساده اندیش و جاهل دائما رنگ وبوی تسلیم دارند یعنی فرهنگ اعتدال ابوموسایی ... و دشمنان هم با استفاده از این نقطه ضعف و فریب افکار عمومی با معنای اعتدال ، اهداف خود را پیش می برند . میانه روی بین حق و باطل ، التقاطی خطرناک است که ازکفر هم بدتر است به بیان قرآن کریم : نومن ببعض ونکفرببعض(5) و به شدت از آن منع می کند و آن را باعث از بین رفتن حق می داند و تاکید می کند کسانی که می خواهند بین ایمان و کفر، راهی انتخاب کنند و به برخی از امور ایمان آورند اهل تذبذب ، و کافرحقیقی اند(6)
امیرمومنان علی علیه السلام می فرمایند:
آمیزش حق و باطل ، اولین عامل وقوع فتنه ها و سبب مخدوش شدن حق و استیلاء شیطان و گمراهی مردم است .
مقام معظم رهبری نیز دراین رابطه می فرمایند:
بایدبراین نکته تاکید نمود که منظور از اعتدال ، محافظه کاری و دست کشیدن از اعتقادات یا ملاحظه کاری یا عقلانیت محافظه کارانه نیست (7)
دراین راستا اخیرا فرمودند:
شعار دولت ، اعتدال است؛ اعتدال، شعار بسیار خوبی است، ما هم تأیید میکنیم اعتدال را ؛ افراط محکوم است و بد است. سفارشی که من میکنم این است که مراقب باشید جریانهای مؤمن را با شعار اعتدال کنار نزنند؛ بعضی‌ها این کارها را دارند میکنند، من می بینم در صحنه‌ی سیاسی کشور؛ با شعار اعتدال ، با شعار پرهیز از افراط، سعی میکنند جریان های مومن را که درخطرها آن جریان است که زودتر از همه سینه سپرمی کند آن جریان است که دولت ها را در مشکلات واقعی به معنای حقیقی کلمه حمایت می کند کنار بزنند . مراقب باشید اسلام مظهر اعتدال است این اشداء علی الکفار رحماء بینهم اعتدال است قتلوا الذین یلونکم من الکفار اعتدال است امر به معروف و نهی از منکر اعتدال است اعتدال اینهاست دیگر ... معنای اعتدال این نیست که ما از کارهای احساس وظیفه‌ای که فرد مؤمن ، جریان مؤمن ، مجموعه‌ی مؤمن انجام میدهد ، جلوگیری کنیم(8).
متاسفانه امروز عده ایی نگاهشان به اعتدال ، نگاه سازشکارانه است . آرامش و رشد و پیشرفت کشور را درآشتی با دشمنی چون آمریکا می بینند غافل ازاینکه دشمنی ما با آمریکا مبنایی است و ریشه درکفر و اسلام ناب دارد قرآن می فرماید ولن ترضی عنک الیهود ولن نصری حتی تتبع ملتهم (9) و امام راحل فرمودند یا باید آمریکا از خرشیطان پیاده شود یا ما دست از اسلاممان برداریم
درآخر ، مقاله را با این آیه نورانی قرآن کریم به پایان می رسانیم:
یا ایها الذین آمنوا لا تتخذوا عدوی و عدوکم اولیاء تلقون الیهم بالموده و قدکفروا بما جاءکم من الحق تخرجون الرسول و ایاکم ان تومنوا بالله ربکم ان کنتم خرجتم جهادا فی سبیلی و ابتغاء مرضاتی تسرون الیهم بالموده و انا اعلم بما خفنتم و ما اعلنتم و من یفعله منکم فقد ضل سواء السبیل
اى کسانى که ایمان آورده اید ، دشمنان من و دشمنان خودتان را دوست مگیرید . شما با آنان طرح دوستى مى افکنید در صورتى که آنان قرآن و آیینى را که براى شما آمده و سراسر حق است انکار کردند ، در حالى که پیامبر و شما را بدین سبب که به خدا ، پروردگارتان ایمان آوردید از مکه بیرون راندند . پس اگر براى جهاد در راه من و دستیابى به خشنودى من هجرت کردید ، با آن مشرکانِ حق ستیز دست دوستى ندهید . شما در نهان به آنان ابراز مودّت مى کنید ، در صورتى که من به آنچه شما نهان داشته و به آنچه آشکار کرده اید داناترم . و هر کس از شما به این کار اقدام کند به یقین راه راست را گم کرده است سوره ممتحنه آیه1.
پاورقی ها
(1)اعلی آیه2
(2)بقره آیه190
(3)اسراءآیه29
(4)نساءآیه3
(5)نساءآیه150
(6)نساءآیات143و150و151
(7)دیدارباهیئت دولت 8/6/84
(8)دیدار بامسوولین نظام 16/4/93
(9)بقره آیه120
*برگرفته از:
-مجله پویا
-بیانات آیت الله مصباح یزدی ازرجانیوز
-سخنرانی حسین شریعتمداری
-دیگرمجلات ومقالات وسایت ها
با تشکر